آشنایی با انواع بورس در ایران

آشنایی با انواع بورس در ایران

برای درک بهتر سرمایه‌گذاری و افزایش سرمایه خود، لازم است با انواع بورس در ایران آشنا شویم. در روزگار کنونی با رشد چشمگیر بورس و افزایش علاقه‌مندی به سرمایه‌گذاری در این بازار مواجه هستیم. وقتی از بورس سخن به میان می‌آید، غالباً ذهن‌ها به سمت بورس اوراق بهادار می‌رود، اما بورس تنها به این نوع محدود نمی‌شود و انواع متنوعی دارد که هرکدام ویژگی‌ها و کارکردهای خاص خود را دارند.
آشنایی با انواع مختلف بورس به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا با شناخت کامل، بهترین تصمیم‌ها را برای سرمایه‌گذاری‌های خود بگیرند و بهره‌وری سرمایه خود را افزایش دهند. در ادامه به بررسی انواع مختلف بورس در ایران می‌پردازیم.

فلسفه شکل‌گیری بورس چیست؟

هدف اصلی از تأسیس بازار بورس در اقتصاد جهانی، ایجاد یک فضای قانونی، منظم و شفاف برای انجام معاملات اوراق بهادار بوده است. اساس و فلسفه فعالیت بورس بر مبنای مفهوم شراکت و تقسیم سود است. در این سیستم، افراد و نهادها می‌توانند با سرمایه‌گذاری در شرکت‌ها، به نسبت سهام خود در سود و زیان آن‌ها شریک شوند. اما اهمیت و تأثیر بازار بورس فراتر از این مفهوم اولیه است. بازار بورس نقش حیاتی در رونق اقتصاد کشورها ایفا می‌کند. این بازار با جمع‌آوری سرمایه‌های کوچک و بزرگ از سرمایه‌گذاران مختلف، می‌تواند چرخ‌های اقتصادی را به حرکت درآورد و به توسعه کسب‌وکارها و پروژه‌های مختلف کمک کند.

بورس با فراهم آوردن فرصتی برای تجمیع سرمایه‌ها، امکان سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بزرگ‌تر و افزایش نقدینگی در بازار را فراهم می‌کند. این فرآیند نه تنها به رشد و توسعه شرکت‌ها کمک می‌کند، بلکه از طریق ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری متنوع، به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا با کاهش ریسک، بازدهی مناسبی کسب کنند.

آشنایی با مفاهیم اولیه بورس و سرمایه‌گذاری

کد بورسی : کد بورسی شناسه‌ای منحصر به فرد است که به هر سرمایه‌گذار برای ورود به بازار سرمایه و انجام معاملات اختصاص داده می‌شود. این کد از ترکیب سه حرف اول نام خانوادگی فرد و پنج عدد تصادفی تشکیل شده است. دریافت کد بورسی، اولین قدم برای ورود به بازار سرمایه است و این کد تنها یک‌بار برای هر فرد صادر می‌شود. در صورت فراموشی این کد، امکان بازیابی آن وجود دارد. کد بورسی به عنوان یک شناسه، امنیت و شفافیت معاملات را افزایش می‌دهد. این شناسه به شرکت‌ها و نهادهای مالی کمک می‌کند تا به راحتی عملکرد سرمایه‌گذاران را پیگیری کرده و از هرگونه سوء استفاده جلوگیری کنند. همچنین، کد بورسی به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که به راحتی و بدون نیاز به شناسه‌های متعدد، در بازارهای مختلف سرمایه‌گذاری کنند.

نماد معاملاتی : برای تسهیل و سرعت‌بخشی به معاملات در بورس، هر شرکت حاضر در این بازار دارای یک نماد معاملاتی است. این نماد معمولاً از ترکیب نام شرکت و صنعتی که در آن فعالیت می‌کند، ساخته شده است. جست‌وجوی نماد معاملاتی هر شرکت در سامانه‌های معاملاتی، امکان خرید و فروش سهام آن شرکت را فراهم می‌کند. نمادهای معاملاتی به سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند تا به راحتی شرکت‌های مورد نظر خود را شناسایی کنند و از طریق آن‌ها به اطلاعات دقیق و به‌روز در مورد عملکرد و وضعیت مالی شرکت‌ها دسترسی پیدا کنند. این نمادها همچنین به تحلیلگران و سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند تا روند تغییرات قیمت سهام را به دقت دنبال کنند و تصمیمات بهتری در مورد خرید و فروش سهام اتخاذ کنند.

شاخص بورس : شاخص بورس یک معیار است که وضعیت کلی بازار و تغییرات آن را در بازه‌های زمانی مختلف نشان می‌دهد. این شاخص‌ها به سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند تا روند کلی بازار را ارزیابی کنند و تغییرات قیمت‌ها و ارزش‌ها را درک کنند. برخی از شاخص‌های مهم بورس عبارتند از شاخص کل قیمت، شاخص بازده نقدی، شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر و شاخص هم‌وزن. شاخص کل قیمت به سرمایه‌گذاران اطلاعاتی درباره تغییرات قیمت سهام شرکت‌های مختلف در طول زمان می‌دهد. شاخص بازده نقدی نیز نشان‌دهنده میزان سودی است که سرمایه‌گذاران از طریق دریافت نقدی به‌دست می‌آورند. شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر به سرمایه‌گذاران نشان می‌دهد که کدام شرکت‌ها در بازار بیشترین فعالیت را دارند و شاخص هم‌وزن نیز تأثیر تمامی شرکت‌ها را به طور مساوی در نظر می‌گیرد.

صندوق سرمایه‌گذاری :صندوق‌های سرمایه‌گذاری یکی از پرطرفدارترین ابزارهای سرمایه‌گذاری در بورس هستند. این صندوق‌ها با ساده‌سازی فرآیند سرمایه‌گذاری، امکان کسب سود را برای افرادی که به صورت مستقیم در بورس فعالیت نمی‌کنند، فراهم می‌کنند. مدیریت دارایی‌ها در این صندوق‌ها به‌عهده متخصصان بازار سرمایه است که با استفاده از تحلیل‌های دقیق و استراتژی‌های مناسب، بازدهی مطلوبی برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری انواع مختلفی دارند که شامل صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله (ETF)، صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط می‌شود. این صندوق‌ها به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند تا با توجه به میزان ریسک‌پذیری و اهداف مالی خود، گزینه مناسبی را انتخاب کنند و از رشد بازار سرمایه بهره‌مند شوند.

ارکان و نهادهای بورسی

شورای عالی بورس :

شورای عالی بورس، بالاترین رکن در ساختار بورس اوراق بهادار ایران است. این شورا مسئولیت تصویب سیاست‌های کلان، تعیین خط‌مشی‌های بازار و نظارت بر اجرای قوانین و مقررات را بر عهده دارد. اعضای این شورا شامل وزیر امور اقتصاد و دارایی به‌عنوان رئیس شورا، وزیر بازرگانی، رئیس بانک مرکزی، رؤسای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و اتاق تعاون، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار به‌عنوان دبیر شورا و سخنگوی سازمان، و چند نفر از خبرگان مالی و اقتصادی هستند که با مشورت تشکل‌های حرفه‌ای بازار و به پیشنهاد وزیر امور اقتصاد و دارایی انتخاب می‌شوند. این ترکیب اعضا نشان‌دهنده اهمیت و گستردگی نقش این شورا در تنظیم و نظارت بر بازار سرمایه است.

سازمان بورس و اوراق بهادار :

سازمان بورس و اوراق بهادار یک مؤسسه عمومی غیردولتی است که دارای شخصیت حقوقی و مالی مستقل می‌باشد. این سازمان توسط یک هیئت‌مدیره پنج‌نفره از کارشناسان بخش غیردولتی اداره می‌شود. این افراد دارای حسن شهرت و تجربه در رشته‌های مالی هستند و با پیشنهاد رئیس شورای عالی بورس و تأیید این شورا انتخاب می‌شوند. اهداف اصلی سازمان بورس شامل تدوین قوانین و مقررات مشخص برای بازار سرمایه و نظارت بر اجرای این مقررات تحت نظارت شورای عالی بورس است. این سازمان نقش کلیدی در تضمین شفافیت و کارآمدی بازار سرمایه دارد.

بورس اوراق بهادار تهران :

بورس اوراق بهادار تهران یکی از ارکان مهم بازار سرمایه ایران است. این نهاد یک شرکت سهامی عام انتفاعی است که عملیات اجرایی بورس اوراق بهادار را مدیریت می‌کند. مأموریت اصلی بورس اوراق بهادار تهران، ایجاد بستری منصفانه، کارآمد و شفاف برای معاملات اوراق بهادار با استفاده از ابزارهای متنوع مالی است. وظایف این نهاد شامل تشکیل، سازماندهی و اداره بازار بورس اوراق بهادار، پذیرش اوراق بهادار جدید، وضع و اجرای ضوابط حرفه‌ای و انضباطی برای اعضا و نظارت بر حسن انجام معاملات اوراق بهادار است.

شرکت‌های سرمایه‌گذاری :

شرکت‌های سرمایه‌گذاری از نهادهای کلیدی بازار سرمایه هستند که با استفاده از نیروهای متخصص و حرفه‌ای، به مدیریت دارایی‌های افرادی می‌پردازند که تمایلی به فعالیت مستقیم در بازار بورس ندارند. این شرکت‌ها وجوه جمع‌آوری‌شده از مشتریان را در ترکیبی از اوراق بهادار مختلف سرمایه‌گذاری می‌کنند. هدف اصلی این شرکت‌ها، کاهش ریسک و افزایش بازدهی سرمایه‌گذاری‌ها از طریق تنوع‌بخشی به پرتفوی سرمایه‌گذاران است.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری :

صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز از نهادهای مهم بازار سرمایه هستند. طبق ماده ۱ بند ۲۰ قانون بازار اوراق بهادار، این صندوق‌ها نهادهای مالی هستند که فعالیت اصلی آن‌ها سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار است. خریداران واحدهای یک صندوق، در سود و زیان حاصل از این سرمایه‌گذاری شریک هستند. وجوه دریافتی از سرمایه‌گذاران در این صندوق‌ها تجمیع و در ترکیب متنوعی از اوراق بهادار و سایر دارایی‌ها سرمایه‌گذاری می‌شود. صندوق‌های سرمایه‌گذاری گزینه‌ای مناسب برای افرادی هستند که دانش مالی کافی یا زمان لازم برای مدیریت سرمایه خود را ندارند.

انواع بورس در ایران

برای سرمایه‌گذاری موفق و افزایش سرمایه، شناخت انواع بورس در ایران ضروری است. با توجه به رشد چشمگیر بازار بورس و افزایش علاقه‌مندی به سرمایه‌گذاری در آن، آشنایی با انواع مختلف بورس می‌تواند به سرمایه‌گذاران کمک کند تا بهترین تصمیم‌ها را بگیرند. در ادامه به توضیح چهار نوع بورس در ایران می‌پردازیم:

بورس اوراق بهادار : بورس اوراق بهادار بازاری است که در آن سهام شرکت‌ها و اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت معامله می‌شود. این بورس بیشترین حجم معاملات و سرمایه‌گذاران را به خود اختصاص داده است. تاریخچه بورس اوراق بهادار تهران به سال ۱۳۴۵ بازمی‌گردد و در سال ۱۳۴۶ با عرضه سهام بانک صنعت و معدن و نفت پارس فعالیت خود را آغاز کرد. بورس اوراق بهادار تهران به دو بازار اول و دوم تقسیم می‌شود. تفاوت این دو بازار در قوانین و سخت‌گیری‌ها برای ثبت شرکت‌ها است. پذیرش در بورس اوراق بهادار مزایای متعددی مانند کاهش ریسک نقدینگی، تعیین ارزش سهام، معافیت مالیاتی، افزایش اعتبار داخلی و بین‌المللی و سهولت در تأمین مالی از طریق انتشار سهام را به همراه دارد.

فرابورس : بازار فرابورس ایران، مکانی برای معامله سهام شرکت‌هایی است که شرایط ورود به بورس اوراق بهادار تهران را ندارند. فرابورس ایران از سال ۱۳۸۸ فعالیت خود را آغاز کرد و به سازمان‌دهی شرکت‌هایی می‌پردازد که قصد ورود به بازار سرمایه را دارند. فرابورس به بازارهای اول، دوم، سوم و پایه (زرد، نارنجی، قرمز) تقسیم می‌شود. شرکت‌ها بر اساس ریسک سرمایه‌گذاری، شفافیت صورت‌های مالی و میزان بدهی در این دسته‌ها قرار می‌گیرند.

بورس کالا : بورس کالا بازاری است که در آن عرضه‌کنندگان، کالای خود را عرضه می‌کنند و پس از بررسی‌های کارشناسی، به خریداران ارائه می‌شود. بورس کالای ایران با بیش از ۱۰ سال تجربه، به دادوستد انواع محصولات صنعتی، معدنی، فرآورده‌های نفت و پتروشیمی و کشاورزی می‌پردازد. در این بازار انواع قراردادها و اوراق مانند قرارداد نقدی، سلف، نسیه، آتی، سلف استاندارد و اختیار معامله معامله می‌شوند.

بورس انرژی : بورس انرژی بازاری برای انجام معاملات حامل‌های انرژی مانند نفت، گاز و برق است. این بورس در سال ۱۳۹۱ با هدف ایجاد بازاری شفاف، کارآمد و با نقدشوندگی بالا تأسیس شد. بورس انرژی به دو بازار فیزیکی و مشتقه تقسیم می‌شود. در بازار فیزیکی، کالاها معامله می‌شوند و در بازار مشتقه، اوراق مبتنی بر کالا.

سخن پایانی

آشنایی با انواع بورس در ایران می‌تواند به سرمایه‌گذاران کمک کند تا به بهترین شکل از فرصت‌های موجود بهره‌برداری کنند. بورس اوراق بهادار، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی هرکدام با ویژگی‌های خاص خود، بستری مناسب برای سرمایه‌گذاری و تجارت فراهم کرده‌اند. از تأمین مالی شرکت‌ها و پروژه‌ها گرفته تا دادوستد کالاهای مختلف، این بازارها نقش حیاتی در توسعه اقتصادی کشور ایفا می‌کنند. با شناخت دقیق این بازارها، سرمایه‌گذاران می‌توانند با توجه به اهداف و میزان ریسک‌پذیری خود، تصمیمات هوشمندانه‌تری بگیرند و سود بیشتری کسب کنند.