اوراق قرضه چیست؟

اوراق قرضه چیست؟

تعریف اوراق قرضه به‌صورت ساده این‌گونه است: اوراق قرضه نوعی از اوراق بهادار هستند که توسط شرکت‌های سهامی منتشر می‌شوند. به عبارت دیگر، اوراق قرضه سندهایی هستند که بر اساس آن‌ها، صادرکننده متعهد می‌شود در بازه‌های زمانی مشخص، مبالغی را به‌عنوان بهره به دارنده اوراق پرداخت کند و در سررسید نیز اصل مبلغ را بازپرداخت کند.
در واقع، اوراق قرضه به‌عنوان یک ابزار مالی بلندمدت برای تأمین مالی شرکت‌ها به‌کار می‌روند و تعهدات مشخصی را برای صادرکننده به همراه دارند. دارندگان اوراق قرضه، برخلاف سهامداران عادی، ادعای مالکیت یا حق رأی در شرکت ندارند و تنها به‌عنوان وام‌دهندگان به ناشر اوراق شناخته می‌شوند. آن‌ها پول خود را به شرکت قرض می‌دهند و در مقابل بهره دریافت می‌کنند و در سررسید نیز اصل سرمایه خود را پس می‌گیرند. بنابراین، دارندگان اوراق قرضه، سهامدار شرکت محسوب نمی‌شوند و در تصمیم‌گیری‌های شرکت حق رأی ندارند.

هنگامی که شما به‌عنوان سرمایه‌گذار اوراق قرضه را خریداری می‌کنید، در واقع به شرکت منتشرکننده اوراق، وام می‌دهید و شرکت متعهد می‌شود تا در طول مدت وام، به شما بهره بپردازد. مقدار بهره و دوره‌های پرداخت آن، به شرایط اوراق منتشره بستگی دارد. به این ترتیب، اوراق قرضه به‌عنوان یک ابزار مالی ایمن و با بازدهی مشخص، جذابیت زیادی برای سرمایه‌گذارانی دارند که به دنبال سرمایه‌گذاری با ریسک کمتر هستند.

ویژگی‌های اوراق قرضه

دارنده اوراق قرضه در واقع بستانکار شرکت محسوب می‌شود. او به‌عنوان بستانکار، حق دریافت اصل مبلغ اسمی و بهره آن را دارد و این حقوق در سند قرارداد تعیین شده است. برخلاف سهامداران، دارندگان اوراق قرضه هیچ نوع مالکیتی در شرکت ندارند و از سود سهام که به سهامداران پرداخت می‌شود، بهره‌مند نمی‌شوند. اوراق قرضه دارای سررسید مشخصی هستند. برخی از این اوراق در یک مقطع معین زمانی سررسید می‌شوند، در حالی که برخی دیگر به‌تدریج و در طول زمان معینی سررسید می‌شوند. معمولاً این اوراق دارای ارزش اسمی مشخصی هستند که در سند اوراق قرضه قید شده است.
در صورتی که ناشر اوراق قرضه ورشکست شود، دارندگان این اوراق در دریافت اصل و فرع سرمایه خود نسبت به سهامداران عادی حق تقدم دارند. اگر شرکتی چند نوع اوراق قرضه منتشر کند، ترتیب اولویت آن‌ها در قراردادهای مربوطه مشخص می‌شود. برخی شرکت‌ها برای ایجاد جذابیت بیشتر و انگیزه در سرمایه‌گذاران اقدام به انتشار اوراق قرضه با وثیقه می‌کنند؛ مثلاً ممکن است شرکت، دارایی‌هایی مانند زمین یا ساختمان خود را به‌عنوان وثیقه اوراق قرضه قرار دهد. البته شرکت‌های معتبر معمولاً اوراق قرضه بدون وثیقه منتشر می‌کنند.

دارندگان اوراق قرضه معمولاً در تصمیم‌گیری‌های شرکت حق رأی ندارند، اما در برخی موارد خاص مانند انتشار و فروش اوراق قرضه‌های دیگر یا ادغام شرکت با سایر شرکت‌ها، ممکن است حق رأی داشته باشند. در صورتی که شرکتی شرایط مندرج در قرارداد اوراق قرضه را رعایت نکند، دارندگان این اوراق می‌توانند بر بسیاری از فعالیت‌های شرکت اعمال قدرت کنند.
اگر اوراق قرضه به‌صورت خصوصی به خریدار فروخته شود، فقط ناشر و خریدار طرف‌های قرارداد هستند. اما اگر اوراق قرضه به‌طور عمومی به تعداد زیادی از خریداران فروخته شود، شخصی به‌عنوان امین به نمایندگی از دارندگان اوراق بر اجرای تعهدات شرکت نظارت می‌کند.

یکی از ویژگی‌های اختیاری اوراق قرضه، فراخوانی است. این ویژگی به صادرکننده اوراق قرضه اجازه می‌دهد قبل از رسیدن تاریخ سررسید، اوراق قرضه را با پرداخت مبلغی به عنوان قیمت فراخوانی از سرمایه‌گذاران بازخرید کند. این ویژگی برای صادرکننده امکان کاهش هزینه‌ها و افزایش نقدینگی را فراهم می‌کند و برای سرمایه‌گذار در صورت افزایش نرخ بهره، سود بیشتری به همراه دارد.

بازار اوراق قرضه چیست؟

بازار اوراق قرضه بخشی از بازارهای مالی است که در آن دولت‌ها و شرکت‌ها با انتشار اوراق قرضه، سرمایه مورد نیاز خود را از مردم قرض می‌گیرند. این اوراق دارای نرخ بهره مشخصی هستند و سرمایه‌گذاران با خرید آن‌ها، علاوه بر دریافت بهره در دوره‌های معین، در پایان مدت سررسید نیز مبلغ اصلی سرمایه‌گذاری خود را پس می‌گیرند. این بازار با نام‌های دیگری مانند بازار بدهی، بازار با درآمد ثابت و بازار اعتباری نیز شناخته می‌شود. در این بازار، دولت‌ها و شرکت‌ها به‌منظور تأمین مالی پروژه‌ها و نیازهای خود، اوراق قرضه را منتشر می‌کنند. سرمایه‌گذاران با خرید این اوراق، به‌عنوان وام‌دهندگان به ناشر اوراق شناخته می‌شوند و در مقابل، ناشر اوراق متعهد می‌شود که بهره مقرر را به‌صورت دوره‌ای پرداخت کند. این بهره‌ها می‌توانند به‌صورت سالانه، نیم‌سالانه یا دوره‌های دیگر تعیین شوند.

مزیت اصلی بازار اوراق قرضه برای سرمایه‌گذاران، امنیت نسبی و بازدهی ثابت آن‌ها است. برخلاف بازار سهام که نوسانات زیادی دارد، اوراق قرضه نرخ بهره ثابت و مشخصی دارند و در پایان مدت سررسید، مبلغ اصلی سرمایه‌گذاری به سرمایه‌گذار بازگردانده می‌شود. به این ترتیب، بازار اوراق قرضه به‌عنوان یکی از ابزارهای مالی مهم و کم‌ریسک، برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال درآمد ثابت و مطمئن هستند، جذابیت زیادی دارد. این بازار نقش مهمی در تأمین مالی دولت‌ها و شرکت‌ها و همچنین در مدیریت ریسک و سرمایه‌گذاری مطمئن برای سرمایه‌گذاران ایفا می‌کند.

اوراق قرضه چند نوع است؟

اوراق قرضه در ایران به چند نوع تقسیم می‌شوند که در ادامه به توضیح آن‌ها می‌پردازیم:

اوراق قرضه دولتی :

دولت‌ها برای تأمین مالی و رفع کسری بودجه خود اقدام به انتشار اوراق قرضه می‌کنند. درآمد حاصل از فروش این اوراق برای پرداخت حقوق کارمندان دولت و پیشبرد برنامه‌های دولتی استفاده می‌شود. در کشورهایی با اقتصاد قوی، ریسک نکول اوراق قرضه دولتی کمتر است، اما در کشور‌های درحال توسعه این ریسک بیشتر می‌باشد. برای مثال، اوراق قرضه دولتی در آمریکا جزء امن‌ترین سرمایه‌گذاری‌ها محسوب می‌شوند. در این کشور، اوراق قرضه با سررسید کمتر از یک سال به نام T-bills، اوراق قرضه با سررسید بین ۱ تا ۱۰ سال T-notes و اوراق قرضه با سررسید بیش از ۱۰ سال به نام اوراق خزانه‌داری شناخته می‌شوند. بهره‌ی دریافتی از این اوراق در برخی موارد مشمول مالیات بر درآمد نمی‌شود.

اوراق قرضه شهرداری :

این نوع اوراق توسط شهرداری‌ها، مناطق و کشورها به منظور تأمین مالی عملیات‌ها و پروژه‌های شهری صادر می‌شوند. معمولاً شهرداری‌ها زمانی اقدام به صدور این اوراق می‌کنند که نیاز به سرمایه‌ای بیشتر از درآمدهای حاصل از مالیات‌ها داشته باشند. این اوراق برای پروژه‌هایی نظیر ساخت بیمارستان‌ها، مدارس، نیروگاه‌ها، خیابان‌ها، دفاتر اداری، فرودگاه‌ها و پل‌ها صادر می‌شوند و از طریق فروش این اوراق، شهرداری‌ها از مردم وام می‌گیرند.

اوراق قرضه شرکتی :

شرکت‌ها و کسب‌وکارها به منظور تأمین مالی و جبران هزینه‌های خود اقدام به انتشار این نوع اوراق می‌کنند. ریسک اوراق قرضه شرکتی نسبت به اوراق قرضه دولتی بیشتر است، اما معمولاً سود بیشتری نیز به همراه دارند. این نوع اوراق دارای تنوع بالایی هستند و گزینه‌های زیادی برای سرمایه‌گذاری ارائه می‌دهند. با این حال، یکی از معایب آن‌ها این است که سود حاصل از این اوراق مشمول مالیات می‌شود.

به طور کلی، انواع مختلف اوراق قرضه هر کدام ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند و سرمایه‌گذاران باید با توجه به میزان ریسک‌پذیری و اهداف سرمایه‌گذاری خود، مناسب‌ترین گزینه را انتخاب کنند.

نحوه تهیه اوراق قرضه

اوراق قرضه از طریق فرآیند پذیره‌نویسی به عموم عرضه می‌شوند. پذیره‌نویسی این اوراق می‌تواند به دو صورت مذاکره‌ای یا رقابتی انجام شود. در پذیره‌نویسی مذاکره‌ای، مدیریت شرکت و پذیره‌نویسان با تحلیل دقیق وضعیت مالی شرکت و شرایط بازار، تصمیم به انتشار اوراق قرضه می‌گیرند. معمولاً این اوراق در بازارهای خارج از بورس (OTC) مورد معامله قرار می‌گیرند. بازار اوراق قرضه نسبت به بازار سهام از ثبات بیشتری برخوردار است و نوسانات قیمت آن‌ها عمدتاً تحت تأثیر تغییرات نرخ بهره است.

دو ویژگی بارز اوراق قرضه عبارتند از :

1. معامله در بازارهای بسیار بزرگ بدهی.
2. رشد سریع حجم معاملات آن‌ها.

این اوراق برخلاف سهام، دارای عمر محدودی هستند که می‌تواند دو، پنج، ده، و حتی سی سال باشد. اعتبار اوراق قرضه در تاریخ تعیین شده که به آن سررسید می‌گویند، به پایان می‌رسد. اگرچه بهره این اوراق در تاریخ‌های معینی پرداخت می‌شود، اما اصل سرمایه (مبلغ اسمی اوراق قرضه) فقط در تاریخ سررسید بازپرداخت خواهد شد. به طور کلی، بازار اوراق قرضه به دلیل ثبات نسبی و ویژگی‌های مشخص آن، مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد. این ابزار مالی به دولت‌ها و شرکت‌ها کمک می‌کند تا منابع مالی مورد نیاز خود را تأمین کنند و در عین حال به سرمایه‌گذاران فرصتی برای کسب درآمد ثابت و مطمئن ارائه می‌دهد.

تفاوت‌های اوراق قرضه و اوراق مشارکت

اوراق قرضه و اوراق مشارکت هر دو ابزارهای مالی هستند، اما تفاوت‌های مهمی بین این دو وجود دارد. نخست اینکه اوراق قرضه به دلیل تعیین بهره ثابت و مشخص، با قوانین بانکداری اسلامی سازگار نیست. در مقابل، اوراق مشارکت بر اساس اصول اسلامی طراحی شده‌اند و وجوه دریافتی از فروش این اوراق حتماً باید در طرح‌های تولیدی، عمرانی یا خدماتی مشخصی به کار گرفته شوند. سود قطعی این اوراق پس از اتمام طرح و محاسبه عملکرد واقعی به سرمایه‌گذار پرداخت می‌شود. در بازارهای جهانی، ناشران اوراق قرضه بر اساس رتبه‌بندی ریسک سرمایه‌گذاری دسته‌بندی می‌شوند. اوراق قرضه دولتی به دلیل پشتوانه دولت‌ها، معمولاً کم‌ریسک‌تر و با نرخ بهره پایین‌تری عرضه می‌شوند. در مقابل، اوراق قرضه شرکت‌های خصوصی بسته به رتبه‌بندی آن شرکت‌ها، دارای نرخ بهره بالاتری هستند. شرکت‌هایی که ریسک بیشتری دارند، اوراق قرضه آن‌ها با نرخ بهره بالاتر عرضه می‌شود و احتمال نکول (عدم توانایی بازپرداخت) نیز بیشتر است.
به طور خلاصه، تفاوت اصلی اوراق قرضه و اوراق مشارکت در ماهیت بهره و نحوه استفاده از وجوه دریافتی است. اوراق قرضه با نرخ بهره ثابت و بدون محدودیت خاصی برای استفاده از وجوه صادر می‌شوند، در حالی که اوراق مشارکت باید در پروژه‌های مشخصی سرمایه‌گذاری شوند و سود قطعی پس از اتمام طرح به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود.

سخن پایانی

اوراق قرضه اسنادی هستند که به شرکت‌ها یا دولت‌ها اجازه می‌دهند از سرمایه‌گذاران قرض بگیرند. در واقع، دارندگان اوراق قرضه به جای داشتن مالکیت در شرکت، به عنوان وام‌دهندگان شناخته می‌شوند. این اوراق، سود ثابت سالانه‌ای دارند و در تاریخ سررسید، اصل سرمایه به سرمایه‌گذار بازگردانده می‌شود. برخلاف سهام، اوراق قرضه حق رأی یا مالکیت در شرکت نمی‌دهند، اما به دلیل تعهد بازپرداخت، ریسک کمتری دارند. این ابزار مالی برای کسانی که به دنبال سود ثابت و کاهش ریسک هستند، گزینه‌ای مناسب به شمار می‌آید.